Towarzystwo Miłośników Andrychowa istnieje od 1976 roku. Jego działalność to wspieranie i organizowanie różnorodnych działań związanych z dziedzictwem kulturowym andrychowszczyzny.
Jednym z ważniejszych przedsięwzięć TMA jest prowadzenie Izby Regionalnej Ziemi Andrychowskiej. Wszystko co w niej zgromadzono i można oglądać powstało dzięki ofiarności mieszkańców Gminy Andrychów, którzy przekazują przedmioty i dokumenty stanowiące ogromną wartość historyczną i pamiątkarską.
Izbę odwiedzają coraz liczniejsze grupy uczestników. Coraz częściej gościmy turystów z kraju i zagranicy. Z materiałów , opracowań historycznych i biblioteczki korzystają studenci i nauczyciele poszukujący wiedzy historycznej o mieście, materiałów do prac dyplomowych i różnych publikacji. Izba zajmuje się także archiwizacją zbiorów, dokumentów i fotografii. W latach 2009- 2010 dokonaliśmy archiwizacji fotografii starego Andrychowa w zakresie zdarzeń i ludzi znajdujących się na nich. Negatywy dotyczące historii naszej gminy uzyskaliśmy z Archiwum w Oświęcimiu, zaś opracowanie ich dla naszych potrzeb dokonało Archiwum na Wawelu w Krakowie.
Od roku 2005 organizujemy wystawy z cyklu „Moja Mała Ojczyzna”. Są one poświęcone historii andrychowskiego rzemiosła XVIII,XIX i XX wieku. Na ten cel pozyskiwaliśmy fundusze uczestnicząc w zadaniach ogłaszanych przez Burmistrza Andrychowa i życzliwych sponsorów. Towarzystwo Miłośników Andrychowa nawiązuje współpracę z różnymi instytucjami, organizacjami społecznymi, szkołami, a także indywidualnymi mieszkańcami, którzy stają się wolontariuszami w naszych działaniach. Ma to na celu angażowanie coraz liczniejszej grupy mieszkańców do działania na rzecz swojego miasta, do poznawania jego przeszłości, kultury, tradycji i dziedzictwa.
1. W 2010 roku TMA było partnerem „ Rajdu po Beskidzie Małym” organizowanym przez Zespół Szkół nr 1 .
2. Byliśmy partnerem akcji – obchodów 100- lecia ZHP organizowanego przez Hufiec ZHP Andrychów. Uczestnicy „Dnia Harcerskiego” mogli wziąć udział w warsztatach, oglądnąć wystawę kronik. W Izbie spotkali się harcerze różnych pokoleń.
3. W ramach projektu „Na tropie Solidarności Podbeskidzia- Andrychów –Pamiętamy” Liceum Ogólnokształcące w Andrychowie wraz z TMA zorganizowało „ Bieg po historii Andrychowa” – Spacer ścieżką Solidarni w Andrychowie”. W Izbie zorganizowano wystawę „ Pamiątki Andrychowskiej Solidarności”.
4. Członek Towarzystwa pan Jan Zieliński wraz z panem Wojciechem Blochem są zwycięzcami konkursu „Zielona lekcja” i twórcami ścieżki edukacyjnej, która obejmuje 7 tablic edukacyjno-przyrodniczych. Ustawione są one wzdłuż rzeki Wieprzówki na odcinku od Sułkowic do Rzyk. Przy tablicach ustawiono drewniane ławeczki i ławostoły. Wszystkie elementy ścieżki stały się własnością TMA. Ich wartość wynosi 25 tys. zł.
5. W roku 2010 kontynuując serię wystaw z cyklu „Moja Mała Ojczyzna” TMA zorganizowało kolejną wystawę „Tradycje Ruchu Spółdzielczego Gminy Andrychów i Wieprz”. Współorganizatorami tej wystawy były: Bank Spółdzielczy w Andrychowie, Andrychowska Spółdzielnia Mieszkaniowa, Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Społem” w Andrychowie, Małopolska Spółdzielnia Handlowa „WIZAN” oraz Spółdzielnia Mleczarska w Wieprzu. Wystawę poprzedził konkurs rysunkowy „Moje osiedle ASM” i konkurs ankiet i wywiadów pod tytułem „Zapytaj babci, zapytaj dziadka jak to drzewiej bywało”. Spośród wielu ciekawych prac wybrano i nagrodzono 10 najlepszych.
6. Najważniejszą i największą imprezą 2010 roku zorganizowaną przez TMA był Międzyszkolny Turniej Gry Ekonomiczno Historycznej „ Chłopska Szkoła Biznesu” o puchar drelicharza z Andrychowa. Z historią drelicharza i jego rysunkiem autorstwa Kajetana Wawrzyńca Kielisińskiego z pierwszej połowy XIX wieku można zapoznać się w Izbie. Zapraszamy. Wspomnianą grę opracował zespół z Małopolskiego Instytutu Kultury w Krakowie, z którym TMA współpracuje od 2007 roku. Inspiracją dla powstania gry była niezwykła historia społeczno – gospodarcza Andrychowa w okresie poprzedzającym rewolucję przemysłową. Już w XVIII wieku chłopi z ośrodka andrychowskiego osiągali sukcesy handlowe na międzynarodową skalę wytwarzając lniane płótna, które sprzedawali w Europie oraz Azji. Docierali między innymi do Barcelony, Amsterdamu, Stambułu i Moskwy. Gra „Chłopska Szkoła Biznesu” została zakwalifikowana do udziału w 9 Festiwalu Nauki i Sztuki w Toruniu wzbudzając duże zainteresowanie. Uzyskała też patronat Europejskiego Roku Kreatywności i Innowacji w kategorii innowacyjnych projektów edukacyjnych. Obchodom w Polsce ogłoszonym przez Komisję Europejską patronowało Ministerstwo Edukacji Narodowej, a realizowała Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. Grę zaprezentowano na konferencji „EKON- Kultura Społeczności. Innowacje” zorganizowanej w Krakowie 19 .11. 2009 roku przez Fundację „Klaster Przemysłów Kultury Czasu Wolnego INRET” Małopolski Instytut Kultury uzyskał dofinansowanie na wydanie gry w ramach programu Muzeum Historii Polski „Patriotyzm Jutra”, Realizowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Towarzystwo Miłośników Andrychowa jest partnerem Instytutu w tym przedmiocie. Gra oparta na kanwie historii andrychowskiego chłopa – tkacza i handlowca jest promowana przez Małopolski Instytut Kultury od momentu wydania niemal w całej Polsce wśród różnych grup społecznych. np.: doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego, przedstawicieli środowisk związanych z edukacją i kulturą w Małopolsce, muzealników w Warszawie i Toruniu, stowarzyszeń samorządowych Małopolski, entuzjastów i twórców gier planszowych w Gliwicach i w Krakowie, uczestników warsztatów edukacyjnych z zakresu przedsiębiorczości dla szkół zawodowych ( Toruń, Skawina). W styczniu 2011 roku odbył się w Ropczycach ( woj. podkarpackie) powiatowy turniej gry dla szkół średnich. „Chłopska Szkoła Biznesu” zatacza coraz szersze kręgi. Szczególnie zainteresowane są szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne. W dniu 16.11.2010 roku w Andrychowie odbył się Turniej Gry Ekonomiczno – Historycznej „Chłopska Szkoła Biznesu” o Puchar Drelicharza z Andrychowa.W turnieju uczestniczyły wszystkie gimnazja z naszej gminy, szkoły ponadgimnazjalne i Gimnazjum nr 1 z Wieprza. Turniej poprzedziły zajęcia zapoznawcze (tło historyczne, terminy ekonomiczne i zasady rozgrywek) oraz eliminacje środowiskowe w poszczególnych szkołach. W czasie 92 godzin zajęć uczestniczyło 1165 uczniów. Do eliminacji gminnych wytypowano 112 finalistów. Izba Regionalna Ziemi Anrychowskiej TMA prowadzi systematyczną działalność wystawienniczą. Dni otwarcia: poniedziałki w godz. 10.00 – 13.00, w środy w godz. 10.00 -12.00, piątki w godz. 10.00 – 12.00 i 15.00 – 17.00. Równocześnie dodatkowo, po uprzednim zgłoszeniu i ustaleniu terminu, poza wyznaczonymi dniami Izba udostępniana jest zorganizowanym grupom. TMA prowadzi warsztaty edukacyjne, tematyczne dla zorganizowanych grup uczestników. Są to formy stałe, cieszące się dużym powodzeniem. Adresowane są do dzieci i młodzieży szkolnej, nawet przedszkolaki mają tu swoje zajęcia, przystosowane do ich percepcji wiekowej.Do najpopularniejszych należą: „Abecadło z chlebem”, „Ginące rzemiosła”, „Jak to ze lnem było”, „ Chłopska Szkoła Biznesu”.
Niezależnie od tego organizatorzy zajęć są otwarci na propozycje nowych form, innych tematów związanych z tradycją, obyczajem andrychowszczyzny a także zbiorami Izby. W 2010 Izbę Regionalną Ziemi Andrychowskiej odwiedziła grupa młodzieży z włoskiego miasta Priverno, która była gościem Gimnazjum nr 2. Zapoznając się z historią naszego regionu wcielili się w rolę andrychowskich tkaczy. Odwiedzili nas także uczniowie Średniej Odbornej Skoly z Rudnic nad Łabą. Podjęli próbę tkania na najprostszych krosienkach. Czesi przybyli wraz z uczniami Zespołu Szkół ZDZ w Andrychowie. Obie szkoły planują wspólne projekty o tematyce historycznej. Izbę Regionalną Ziemi Andrychowskiej odwiedzają coraz szersze rzesze turystów z polski i zagranicy. Są to grupy i indywidualne osoby. Wszelkie informacje dotyczące ilości odbytych imprez, odwiedzin wraz z ilością uczestników ilustruje dołączona do sprawozdania tabela (zał. 1) W 2010 roku Sekcja Ochrony Zabytków przy TMA zorganizowała kwestę Członkowie Towarzystwa Miłośników Andrychowa wraz z Hufcem Andrychowskich harcerzy są od 2001 roku organizatorami kwesty w dniu 1 listopada na cmentarzu komunalnym w Andrychowie. Kilka lat temu do kwesty dołączyła młodzież szkół średnich (ZS nr 1 w Andrychowie im. T. Kotarbińskiego oraz Liceum Ogólnokształcące im. M. Skłodowskiej-Curie). Pieniądze zebrane podczas kwest przeznaczone są na renowacje zabytkowych nagrobków cmentarza andrychowskiego, które wykonywane są przez wykwalifikowanego konserwatora zabytków, bądź firmę konserwatorską. Akcję wspierają od lat: Poseł na Sejm RP Pan Marek Polak, aktor – Pan Jan Peszek wraz z żoną Teresą Peszek oraz dyrekcja i nauczyciele andrychowskich szkół. Na cmentarzu dwa razy do roku przeprowadzane są prace porządkowe i konserwatorskie grobów wykazujących szczególne walory historyczne. Prace wykonuje młodzież szkół średnich wraz z nauczycielami oraz członkami sekcji.
Co dotychczas zostało zrobione?
– Wspólnie z młodzieżą andrychowskich szkół ponadgimnazjalnych otoczono opieką zapomniane groby, min pochówki postaci, które wywarły znaczący wpływ na rozwój miasta (np. nauczycieli, radnych, notariuszy) a także nagrobki zasługujące na uwagę ze względu na szczególne walory historyczne czy estetyczne. Są to nagrobki wskazane przez Konserwatora Zabytków a zarazem członka Towarzystwa Miłośników Bytomia. W 2010 r. było to już 20 nagrobków.
– W latach 2001- 2004 dokonano spisu i dokumentacji fotograficznej zabytkowych nagrobków. Przez pierwsze trzy lata TMA gromadziło materiały, zapoznawało się z przepisami i wytycznymi obowiązujących przepisów dot. prac renowacyjnych i wykonywania prac na grobach. W celu zebrania informacji na temat prawowitych właścicieli, potomków, opiekunów zabytkowych nagrobków odbyło się spotkanie w dawnym ZGKiM oraz w odpowiednim Wydziale Urzędu Miasta. Zorganizowana została wystawa zdjęć nagrobków o wartościach historycznych i estetycznych w Kościele Św. Macieja w 2004 roku. Towarzystwo na bieżąco kontaktuje się z administracją cmentarza w sprawie własności nagrobków.
– W 2004 roku zorganizowano spotkanie z konserwator zabytków Panią Sylwią Namyślak z Bytomia, a także z Księdzem Proboszczem Stanisławem Czernikiem – diecezjalnym Konserwatorem Zabytków,
– Przeprowadzono gruntowne renowacje następujących nagrobków: nagrobek Halinki Kuśnierzewskiej, wnuczki ówczesnego Burmistrza Miasta Andrychów – Alfreda Pukalskiego – 2006 rok, nagrobek słupowy radnego miejskiego Franciszka Zahradnika (z zabytkowym krzyżem z secesyjną dekoracją z różami)– prace murarskie prowadzone w 2005 roku oraz całkowita renowacja (2008 i 2009 rok), nagrobek słupowy zmarłej w 1912 r. Jadwigi Anteckiej – (2007 rok), nagrobek Maryi Zielińskiej z rzeźbą małego anioła wykonanej z lokalnej pracowni kamieniarskiej (2009 rok) – konserwacja przy udziale finansowym rodziny, rozpoczęto prace konserwatorskie najstarszego odnalezionego pochówku na andrychowskim cmentarzu – płyty nagrobnej Cesarsko-Królewskiego lekarza dr Irmanna pochowanego wraz z synami Otto i Karlem (2009 rok). – Obecnie trwają poszukiwania rodziny bądź opiekunów nad nagrobkiem z odłamanym krzyżem z figurą ukrzyżowanego Jezusa. Rzeźba ta podobnie jak figura małego Anioła z nagrobka Marii Zielińskiej wykazuje cechy charakterystyczne dla regionu rzeźby ludowej Podbeskidzia. Prowadzone są też rozmowy z rodziną Państwa Gawędów, opiekunami pochówku na kwaterze pierwszej z rzeźbą Chrystusa Miłosiernego. Koszty poniesione w roku 2010 z konta kwesty wyniosły: 55,98zł – sprzątanie wiosenne 58,00zł – sprzątanie jesienne 8667,00 zł – prace konserwatorskie nad nagrobkiem Maryi Zielińskiej (wkład finansowy rodziny wyniósł 2000 zł). W 2010 roku zebrana suma wyniosła 12363,76 zł plus 82 złote (koszty poniesione na rzecz opłaty za wydanie zezwolenia). To rekordowa kwesta!